Santi Kurutz (Kristoa)

XVI. mendean ospitalea, serorategia eta ermita omen zeuden bertan, Juan Iñiguez Ojangutik fundatuak; hala eta guztiz ere, gaur egun dagoen ermita XVII. mendearen bigarren erdikoa da, Francisco de Elorriaga hargin-maisuak eraikia. Atzerritarrek gurutzearen aurrean errenditzea (hau da, belauniko jartzea) zen ermitaren helburua; hori dela eta, guruztokia dela adierazten du Lezamako parrokian dagoen dokumentazioa. Antzina, belauniko jartzea kristaua izateko seinalea zen (hau da, ez mairu, ez judu ez izateko seinalea), bai eta bake onean etortzeko seinalea. Hori dela eta, guruztoki izeneko ermita horiek herrien sarbidean bertan eraikitzen zituzten eta beren aurrealdeak oso irekiak izaten ziren, barruan dagoen kalbarioa erraz ikusteko. Ermitaren aurrean Lezamako parrokiatik datorren gurutze-bidea bukatzen da. Ermitaren atzean Ermitoste zeneko etxe bat egon zen; XX. mendearen hasieran behin-behineko klausura-komentua izan zen etxe hori. Komentuko mojei toki bat gorde zieten ermitaren barruan, beren otoitz eta elizkizunak egin zitzaten. Ermitaren aurrean, Ermitaurre edo Seroretxe izeneko etxea zegoen, ospitale moduan funtzionatu zuena.

Ermitaren aurreko horma harlanduzkoa da; gainerakoak, ordea, harlangaitz-hormak dira Hiru isurkiko teilatua dauka eta, barruan, ojiba-ganga. Aurrealdean hiru zutaberen gainean datzan atari zabala dago; burdin sare batek zarratzen du ataria, erdian Ama Birjinaren burdinazko irudia daukana. Kanpai-horma lirain batek errematatzen du eraikina.